De gemeenten Peel en Maas en Valkenburg aan de Geul zijn proeftuingemeenten voor zelfsturing. Zelfsturing heeft kennelijk water nodig om tot bloei te komen. In Valkenburg vergaderde de gemeenteraad verleden week een hele dag in het diepste geheim over het onderwerp. In een opwelling dacht ik toen ik dat las: Heer, sta ze bij, ze vergaderen!
Wat te denken van een overheid die burgers oproept of uitnodigt tot zelfsturing? Is dat een overheid die het opgegeven heeft, die het zelf niet meer weet? Is het een overheid die de volgende stap zet in de modieuze reeks: niks mee te maken - luisteren – inspraak - medezeggenschap - participatie en zo de gapende kloof naar de burgers probeert te dichten? Kom op burgers! Het wordt tijd dat jullie jezelf gaan sturen! Lieve burgers. Ik vertrouw het niet.
Dorps- of burgercomité, het klinkt op het eerste oor naar achttiende eeuw. Maar de schijn bedriegt, net zoals de overheid. Toen hadden we te maken met boze, betrokken burgers. Nu met begeleide zelfsturing. Contradictio in terminis? Ja. Zelfsturing onder regie van de gemeenteraad is een fopspeen. Als betrokken burgers het zelf gaan regelen hebben ze de gemeenteraad namelijk niet meer nodig. Ik moet de eerste gemeenteraad nog tegenkomen die zo wijs is zichzelf overbodig te verklaren. Zelfsturing veronderstelt betrokkenheid. Betrokkenheid ontstaat door frustratie. Actie is het gevolg. De overheid is dan reactief. Ze probeert de actie in ( zogenaamd maatschappelijk) aanvaardbare banen te leiden, de kop in te drukken of neer te slaan. Dat is het traditionele beeld. Nu echter wordt de overheid actief. Ze gaat de zelfsturing van de burgers organiseren.
Verwende, gepamperde burgers voeren geen actie. Ze vinden het allemaal wel goed. Of je nu door de hond of de kat gebeten wordt, het maakt toch niet uit. Politici doen toch wat ze willen. Geleidelijk keren ze zich van de overheid af. Ze herkennen zich er niet meer in, ze hebben er niets meer mee. Het openbaar bestuur is een aparte kaste geworden. Ambtenaren en beroepsbestuurders. Regenten en aristocraten. Elk dorp, elke stad zijn eigen onderkoning. Verwaarloosde burgers trekken zich terug in hun eigen veilige verbanden. Familie, vereniging, religie, bende.
Als gemeenten echt iets nieuws willen, dan moeten ze bereid zijn om het oude radicaal los te laten, zekerheid in te ruilen voor onzekerheid, vertrouwen te geven. Dan moet er ruimte zijn voor een nieuwe inrichting en organisatie van het bestuur, voor nieuwe verhoudingen. In Valkenburg aan de Geul is de gemeenteraad zover nog lang niet. Alles goed en wel, maar het moet niet te gek worden. Dorpsraden kunnen vinden wat ze willen, maar de gemeenteraad ziet toe op het algemeen belang. Die ontbrekende bereidheid echt te vernieuwen en ook de eigen positie ter discussie te stellen is precies de reden waarom het met participatie 3.0 niets wordt en er weer aardig wat subsidiegeld zal verdwijnen in het water van de Geul en de Maas. Zelfsturing van betrokken burgers komt er vanzelf. Dat is een kwestie van tijd. Even wachten nog tot ze boos genoeg zijn.
